Reviews and Comments

Origineel blogje

Passagiers van een vliegtuig, waaronder een familie, worden negen uur vastgehouden in een vliegtuig. Door weersomstandigheden kan het vliegtuig niet opstijgen, en niemand kan het vliegtuig verlaten, omdat zoals later blijkt, de vliegtuigmaatschappij dan aansprakelijk gesteld zou kunnen worden voor een niet goed uitgevoerde vlucht. De gevangen passagiers en hun kinderen krijgen geen eten, geen drinken, de wc's raken overvol en de stank is niet te harden. De onmacht van de passagiers, en de onachtzaamheid voor het welzijn van de passagiers is er niet zomaar. David Dayen legt aan de hand van voorbeelden als deze uit hoe de monopolisering zover is doorgevoerd dat er van echte concurrentie geen sprake meer is, en dat geld en niet het welzijn van mensen de boventoon gaat voeren. Deze monopolisering is gaande in alle economische sectoren en heeft een grote impact, of gaat in de toekomst een grote impact krijgen op ons dagelijkse leven.

De auteur legt in de inleiding uit hoe monopolies ontstaan en voert wetenschappelijk bewijs aan voor de negatieve ontwikkelingen die de concentratie van economische macht heeft gebracht en kraakt de mythe dat deregulering (wat hij noemt het afstaan van de democratische macht aan de bestuurskamers van bedrijven) alles efficiënter zou hebben gemaakt. Bij de beschrijving van het onstaan van de “deregulerings”-woede veertig jaar geleden, grijpt hij terug naar een boek van Robert Bork: “The Antitrust Paradox: A Policy at War with Itself”, die de bestaande en in het verleden goed functionerende antitrust wetgeving volledig opnieuw en valselijk interpreteert en die de Reagan regering de motivatie en legitimatie gaf om de controle op monopolievorming te verzwakken.

Trucs

Hij benoemt monopolievorming als centrale oorzaak van een groot aantal moderne problemen en dringt erop aan niet een andere kant op te kijken om verklaringen zoeken. Om ons te overtuigen geeft hij een boek met alledaagse voorbeelden van hoe monopolievorming in ons leven doordringt. Vervolgens plaatst hij deze in een economische en historische context. Het zijn juist de concrete ervaringen van mensen die je tot het inzicht kunnen brengen hoe de wereld in elkaar steekt. Daarom zie je ook dat in de titels van de hoofdstukken een concreet alledaags probleem met monopolievorming wordt geassocieerd.

Alleen door deze reële gevolgen van het monopolie in kaart te brengen, kunnen we begrijpen wat we nu moeten doen.
Dit boek vertelt dat verhaal.

Bij het voorbeeld van de gevangen familie in het vliegtuig geeft Dayen een blik in de machtsstructuren van de huidige vliegtuigmaatschappijen en de politiek. Hij laat de trucs zien die gebruikt worden om arbeidsvoorwaarden van werknemers kapot te maken, bijvoorbeeld: ga gewoon een paar maanden failliet, en begin dan weer met een “schone” lei met andere werknemers. Of hoe het lobbyen en “masseren” van politici met dreigementen en geld in zijn werk gaat.
Maar hij geeft ook het verhaal over hoe die structuren zijn ontstaan, tot aan de tijd van Ted Kennedy en Jimmy Carter, waarin de Airline Deregulation Act door de senaat werd gepasseerd. De gevolgen van de deregulering zijn dan niet prijsdalingen zoals beargumenteerd werd, die waren er juist vóór de deregulering, maar het failliet gaan van kleinere vliegtuigmaatschappijen en het fuseren van de overgeblevenen totdat er slechts een paar overblijven met minder banen onder slechte arbeidsvoorwaarden, en met, door een gebrek aan competitie, weinig aandacht voor de rechten en het welzijn van de passagiers.

Verhalen

De verhalen over mensen die door monopolisering in de knel komen zijn dramatisch. Het zijn verhalen:

• Over boeren die worden uitgeperst door machtige monopolisten.


• Over journalisten, waarbij het verhaal over Google, Youtube en Facebook erg interessant is, en waarbij je ook feiten over leugens en misstanden tegenkomt die je vast nog niet wist.


• Over werkenden in de IT, die geloofden in de beloften van de aanleg van een breedband internet, toen ze hun huis kochten. En over de opkomst van nieuwe telecom startups die worden tegengewerkt, waardoor er nog veel mensen in dit “moderne Amerika” op het platteland nog steeds geen goed internet hebben.


• Over jongeren die door de gepushte verkoop van opiaten in medicijnen verslaafd raken.


• Over kleine bedrijven die gezonde producten willen verkopen en willen groeien, en die door banken worden bedrogen met leugens, ingegeven door eigenbelang. Banken verdienen aan het monopoliseren en kijken daarom niet naar de gevolgen voor de maatschappij, of zelfs naar de gevolgen voor de bedrijven. Bij de banken zelf, en in het hele financiële systeem is er ook sprake van concentratie van macht. Zo versterken de banken de trend van monopolisering die al gaande is. En het idee dat banken “too big to fail” zijn, maakt dat er nog meer risico wordt genomen, met een kans op een volgende crisis.


• Over wapentechnologie-bedrijven die zo veel mogelijk proberen de regering (Ministerie van Defensie) te naaien en zo hoog mogelijke prijzen te krijgen voor hun producten, die ze nog niet eens zelf maken, maar halen uit ander landen, met name China. Ze zorgen er alleen voor dat de regering ze niet op een andere manier kan krijgen.


• Over hoe Amazon omgaat met de kleine bedrijfjes op Amazon.com en over welke enorme invloed dit bedrijf heeft op elk deel van het moderne leven en welke macht het heeft op aangesloten bedrijfjes, kopers, medewerkers en zelfs overheden.


• Over mensen in een modern goed geoutilleerd ziekenhuis die geen zout en water (saline-zak) oplossing kunnen krijgen, omdat de aanvoer ervan door een storm platgelegd is, en er geen alternatieve mogelijkheden zijn om eraan te komen.


• Over een huurster die onverwacht een te-huur-advertentie over haar eigen huis vindt, omdat ze te vaak reparaties vraagt om het huis enigszins leefbaar te houden. Advocaten van het bedrijf zorgen ervoor dat klagers snel de huizen weer moeten verlaten. Deze bedrijven zijn in handen van private equity firma's die puur en alleen naar financieel rendement kijken.


• Over mensen die hun partner in de gevangenis bezoeken, met de enige geboden mogelijkheid die er is: een haperende videocall met veel storend geluid op de achtergrond en een verlate geluidssynchronisatie bij het beeld. Ook hier is de slechte kwaliteit te wijten aan een bedrijf dat makkelijk kan groeien en zich geen zorgen hoeft te maken over concurrentie of aanklachten.

Bril

Bij al deze concrete verhalen geeft de schrijver zoals gezegd een uitgebreide historische en maatschappelijk financiële context, waar de tendens naar monopolisering steeds de drijvende kracht is achter alle opgetekende ellende. Deze context biedt als het ware een bril, waardoor je de verborgen oorzaken van de monopolisering kunt herkennen. De documentatie bij deze context is overweldigend. Bewijzen zijn er in ieder geval genoeg.

Actie

Het laatste hoofdstuk handelt over de mogelijkheden die er zijn om monopolievorming tegen te gaan en af te breken. De wettelijke mogelijkheden zijn er, de bewijzen van de dramatische impact van monopolisering zijn er, maar hoe politici er toe te bewegen is een andere zaak. Hoe de weerstand tegen verandering kan worden gebroken wordt duidelijk gemaakt met vele voorbeelden van acties met een positief effect, zelfs ondanks de tegenwerking van gemonopoliseerde media.
Hoewel het boek heel Amerikaans gericht is, zijn de voorbeelden zeker globaal te interpreteren, en geeft het een andere blik op de economische werkelijkheid: een hedendaagse economie die voornamelijk gedreven wordt door enkele monopolies en waarbij van de veronderstelde baten van het kapitalisme, zoals eerlijke concurrentie, welvaartsverdeling en banengroei totaal geen sprake meer is. Het lezen is wellicht wat deprimerend, daarom is het goed dat er met het laatste hoofdstuk perspectief wordt geboden op een betere toekomst.

Cory Doctorow is een bekende figuur in de wereld van internet en Silicon Valley. Hij is een activist die strijdt voor het liberaliseren van copyright wetten, is tegen DRM en een voorstander van de Creative Commons organisatie. Geen van zijn boeken zijn dan ook voorzien van DRM of een watermerk. In het voorwoord van dit boek en hier legt hij zijn standpunten hierover uit.

Spannend

Little Brother is een spannend jeugdverhaal volgens het bekende David-Goliath thema. Veel fantasy en sci-fi boeken volgen dit thema, zeker het YA deel ervan. Dit boek is niet anders, alleen speelt het rebellenverhaal van Little brother tegen Big brother bijna in onze eigen tijd af.
Er zijn slechts enkele afwijkingen, waarvan je je zou kunnen afvragen of die afwijkingen in een paar jaar realiteit zijn. Big Brother gaat natuurlijk over surveillance, controle, bewaking en het monitoren van mensen. Gezichtsherkenning, volgen van kentekens, is nu al aan de orde. Het centraal digitaal volgen van alles wat je met pasjes doet: wat je koopt, waar je het koopt, waar je reist is al bijna realiteit. Het volgen van mensen via camera's en het analyseren van de loop door de gangen van je school: snel, haastig of zenuwachtig, kunnen je verdacht maken en er voor zorgen dat er bewakers op je af komen gerend. Een akelige en verstikkende wereld wordt er in dit boek beschreven, en de manieren waarop mensen erop reageren. De kracht van veel jeugdigen is, dat zij niet in de pas willen lopen en nieuwe dingen willen proberen. Die jeugdige benadering geeft onze maatschappij de energie om te veranderen. Dit boek beschrijft deze kracht van een tegencultuur op een hoopvolle en positieve manier.

Rollercoaster

Marcus is een gewone scholier in Los Angeles, die het leuk vindt om samen met zijn vrienden computergames te spelen. Hij gaat graag naar school en accepteert gewoon de controle van de school op haar leerlingen. Hij vindt het een sport om wegen te vinden om toch te kunnen spijbelen of de onschuldige dingen te doen die kinderen doen, ook al zijn ze niet geoorloofd. Dat verandert na een terroristische aanslag op een brug waar hij toevallig in de buurt is. In de paniek wordt zijn beste vriend Darryl gewond door een messteek, en omdat Marcus en zijn vrienden hulp voor Darryl zoeken houden ze een voertuig aan. Dit voertuig is echter van de nationale inlichtingendienst, en de vrienden worden door hun plaats en gedrag als verdacht gezien, opgesloten en op een keiharde manier dagenlang op een afgelegen plek apart ondervraagd. Dit incident zet onze held in een rollercoaster van gebeurtenissen. Zijn vriend is verdwenen, hij kan niet leven met de onrechtvaardigheid van wat er is gebeurd. Hij gaat op zoek naar zijn vriend en naar wraak en rechtvaardigheid tegen het grote systeem dat zijn land en de generaties voor hem terwille van de veiligheid heeft opgebouwd. Hij ziet dat dit systeem is doorgeschoten en juist de veiligheid van burgers in gevaar brengt.

Dit verhaal beschrijft daarmee een aantal problemen waarmee onze moderne maatschappij worstelt. Bijvoorbeeld de “profilering” door onze wetshandhavers: het verdacht verklaren van mensen louter omdat ze aan bepaalde kenmerken voldoen. Of het drama van de “false positives”: negenennegentig procent betrouwbaarheid van een controletest betekent wel één procent van zeventien miljoen, dus 170.000 onterechte beschuldigingen. We weten na de toeslagenaffaire wat één onterechte beschuldiging al voor de mensen in de praktijk betekent.

Technisch

Maar ook technische mogelijkheden worden op een natuurlijke manier verteld. Bijvoorbeeld het versleutelen van berichten, en het kunnen vertrouwen op de identiteit van de afzender zonder certificaat dat door een centrale “trusted” organisatie is afgeleverd, maar door een netwerk van vrienden, een “web of trust”. Het komt allemaal aan de orde en wordt goed uitgelegd in de context van een spannend verhaal. Deze context maakt ook dat je de zin van al deze op het eerste gezicht moeilijke concepten gemakkelijk kunt plaatsen.

Het boek is vooral een spannend verhaal, met heel veel leermomenten. Een echte aanrader. Zeker omdat dit boek gratis is!

Sinds de Grote Recessie, de “bankencrisis” in 2007, is er veel geschreven over wat er allemaal mis is in ons bankensysteem. Dat heeft echter niet geleid tot echt wezenlijke aanpassingen. De buffers van de banken zijn wat groter geworden, maar een echte verandering is er niet doorgevoerd. Nu is er een nieuwe crisis, de Coronacrisis, en alweer wordt er veel gediscussieerd en geschreven over veranderingen die we nu eens écht moeten doorzetten.
Want overheden en regeringen moeten bijspringen en kunnen nu ook eens voorwaarden stellen aan de hulp.
Nee, het mag toch niet gebeuren dat de belastingbetaler wéér alles alleen moet ophoesten, terwijl de hoge heren hun aandelen nog eens oppoetsen van het belastinggeld dat ministers als Hoekstra nu ineens gemakkelijk rondstrooien.
Die discussies zijn vaak economisch van aard, en meestal haak ik dan af. Deze keer wilde ik me er eens beter in verdiepen en het boek “The Production of Money” gaan lezen. Omdat de schrijfster een duidelijke visie heeft en een antwoord zegt te hebben, en ook nog eens de economische ontwikkelingen in het verleden goed heeft weten te voorspellen, in tegenstelling tot de meeste “geleerden”, vond ik dit een goed startpunt om eens rond te dwalen in de economische velden.

Het geheim van de Geldmachine

Een belangrijk begrip in het boek is “krediet”. En het kunnen nemen van krediet is een geweldige verworvenheid: je hoeft namelijk niet eerst te sparen, voordat je je droomzaak begint. Natuurlijk moet je een goed plan hebben, en de bank ervan overtuigen dat je droomzaak een hoop geld gaat opleveren. Als de bank jouw idee goed genoeg vindt, gaat de bank je geld uitlenen. Het is de bedoeling dat je met de inkomsten van je bedrijf de bank makkelijk terug kunt betalen. Het leuke is echter dat de bank die jou het geld leent, niet eens zelf dat geld hoeft te hebben. De bank kan met wat getyp op een toetsenbord van de computer ervoor zorgen dat jij geld op de rekening hebt staan, en dat de bank een vordering op jou heeft. Tja, dit is het scheppen van geld, gewoon “uit de lucht”. Schulden en krediet is dus iets fantastisch, terwijl ik nou altijd heb geleerd dat sparen goed is, en je in de schulden steken slecht is. Ah, alvast iets nieuws geleerd vandaag.
Op deze manier geld scheppen, is volgens de schrijfster een goede zaak. De economie wordt er namelijk door gestimuleerd. Maar als er een recessie is, en jij hebt er helemaal geen zin in om een bedrijf te beginnen, omdat de tijden slecht zijn, en er zijn steeds minder ondernemers die geld willen lenen voor investeringen, dan schept de bank meer geld voor niet productieve zaken, dan voor productieve investeringen. Voor speculeren op vastgoed bijvoorbeeld, of voor de financiële sector en verzekeringen. De leningen daarvoor zijn dan lucratiever voor de bank. Kijk, en dan is krediet volgens de schrijfster wel een gevaar. Financiële lieden zitten dan geld te verdienen, zonder dat er iets concreets gemaakt wordt, dat maatschappelijke meerwaarde oplevert. Het krediet is dan zogezegd niet gedekt door de “reële” economie. Omdat er weinig geld geïnvesteerd wordt in de echte economie, zal de werkloosheid toenemen, de lonen staan onder druk, de mensen kunnen minder kopen, en, zoals in 2007 het geval was, de mensen konden hun hypotheek niet meer betalen. Een negatieve spiraal, en ... Boem!

Een geldautomaat, waaraan een kleine financiële elite zich verlustigt en tegoed doet

Ik zie het beeld voor me van een geldautomaat, waaraan een kleine financiële elite zich verlustigt en tegoed doet, terwijl die automaat eigenlijk bedoeld is voor iedereen. Dat is wat de schrijfster namelijk voorstaat: geld scheppen voor economische activiteiten, en geld scheppen voor speculatie ontmoedigen. Op deze manier blijft het geld niet bij de bankiers hangen, maar komt het bij iedereen terecht.

Bedrijven en bonden tegen de bankiers

Ze is strijdbaar tegen de bankiers, die in dat obscure hoekje aan die geldautomaat hangen. Dat hoekje is zo donker, omdat in de gevestigde economische theorieën bankiers voor het grootste deel buiten beeld blijven. Als je de banksector niet opneemt in je economische theorie, kun je er ook niks over zeggen of vinden. Feit is wel, zegt ze, dat je economische voorspellingen dan honderd procent onbetrouwbaar worden. Want invloed hebben die bankiers dus wel degelijk op hoe de economie functioneert. Ze wil het functioneren van de banken terug in de economische theorie. Als de rol van de banken zichtbaar is, dan is ook eerder duidelijk hoe de verhoudingen liggen in het economische veld. Volgens haar hebben namelijk bedrijven en vakbonden (“partners” in de reële economie) een gezamenlijk belang in het beperken van de macht van de bankiers. Ze kunnen hun pijlen die de meeste tijd op elkaar gericht zijn, ook eens gezamenlijk die andere kant op richten.
Belangrijkste is hierbij dat zoals gezegd, geld scheppen voor speculatie ontmoedigd moet worden en dat onze geldmachine in ieder geval onder een vorm van democratische controle hoort te staan, en niet door een groepje technocraten bestuurd mag worden.

Milieuactivisten en feministen

De steeds terugkerende recessies zijn geen natuurlijke gegevenheid. Die zijn volgens de schrijfster te voorkomen door een uitgebalanceerd beheer van de geldsector en overheidsbestedingen. Als er een crisis dreigt, dan kunnen overheden extra bestedingen in de echte economie doen, terwijl tegelijk hiervoor geld geschapen wordt. Zo kan die negatieve spiraal voorkomen worden. De druk die op werknemers ligt, wordt verminderd, de lonen kunnen omhoog. Maar ook de druk om steeds maar de “goedkoopste” fossiele grondstoffen te gebruiken neemt af. Die overheidsbestedingen kunnen bovendien voor investeringen in de energietransitie gebruikt worden. De schrijfster roept milieuactivisten op om ook eens een economisch boekje te lezen, want zonder het begrip van hoe de economie druk uitoefent op onze aarde, kun je moeilijk veranderingen bewerkstelligen.
Feministen wil ze ook graag aanspreken. Veel vrouwen doen onbetaald werk, want “er is nu eenmaal niet genoeg geld”. Maar toen in 2007 het puntje bij het paaltje kwam bleek ineens dat er miljarden beschikbaar waren voor bankiers. Hetzelfde blijkt nu trouwens ook weer aan de hand te zijn tijdens de Coronacrisis.

Ontbijttafel

De schrijfster wil een herwaardering van de economische theorie van Keynes. Ze is er wat mij betreft redelijk in geslaagd dit begrijpelijk naar voren te brengen. Meer dan eens laat ze deze theorie bevestigd zien in historische voorbeelden. Toch blijf ik uiteindelijk wel zitten met de vraag: wat nu? Ze bespreekt aan het eind van het boek wel de voor- en nadelen van een aantal beleidsvoorstellen voor regeringen. Daar kun je persoonlijk dan niet zoveel mee, als je tenminste zoals ik níet iedere dag economische discussies voert aan de ontbijttafel. Die regeringen moeten bovendien wel eerst gekozen worden. Daarom pleit ze ervoor de mensen een beter begrip van de economie bij te brengen. Het is ook daarom dat ik dit boekje gelezen heb. Maar, zou dat ooit wel eens kunnen lukken? Ik weet het niet.

Verder lezen (soms met betaalmuur):

– Ann Pettifor
The production of money: Geld als een verworvenheid, die verkeerd gebruikt wordt. Monetaire financiering (geld creëren) om economie te stimuleren: artikel in The Correspondent.

– Artikelen uit Follow The Money (FTM)
Geld bijdrukken:
Leningen maken crises erger, als de verdiensten ontoereikend zijn om deze terug te betalen.
Monetaire financiering om economie te stimuleren:
De rol van de ECB, economisch of monetair, is er democratische invloed nodig of niet?

– OMFIF
Waarom de euro monetaire financiering nodig heeft

– Ons geld
Website
In tegenstelling tot Ann Pettifor pleit “Ons Geld” voor schuldvrij geld. Dus niet geld dat gemaakt is als tegoed, maar nieuw digitaal geld, dat makkelijker schuldvrij is uit te geven. Pettifor heeft al eerder aangegeven digitaal geld niet te zien zitten, en richt zich dan met name op de bitcoin. Vermoedelijk zijn er ook andere mogelijkheden om digitaal geld te maken. Bijvoorbeeld geld dat niet schaars wordt. Daarnaast ziet Pettifor schuld niet direct als een probleem, en moet je geld niet als een grondstof zien. Geld kan altijd bijgemaakt worden... als je er maar voor zorgt dat dit de maatschappij ten goede komt, en niet een paar private bankiers. Voorwaarden stellen dus aan geld scheppen, en niet aan de “onzichtbare hand” overlaten.

– Depositobank
Oud artikel uit FD

– Mijn aantekeningen
Aantekeningen The production of Money