Een tevreden lach

‘Elk boek is een gevaar dat de ziel in wil, dat niet de buitenwereld nog eens in woorden overdoet (met een verbitterde verpleegstersvinger langs de rafelige wonden), noch een abstracte idee brengt. Wie de ziel in wil moet door het niets heen, dat betekent door de angst.’ (p. 10)

Lezend in Een tevreden lach, de inmiddels als klassieker beschouwde debuutroman van Andreas Burnier uit 1965, groeide er een onverklaarbare weerstand in mij om eens flink door te pakken. Relatief weinig bladzijden, grote letters: dit hoefde niet zo lang te duren. Dacht ik vooraf althans. Maar steeds wanneer ik weer een twintigtal bladzijden was opgeschoten, legde ik de roman terzijde en voelde slechts opluchting. Ik wist dat hetgeen ik las goed in elkaar stak, dat het zelfs kwalitatief uitzonderlijk was, maar toch volgde er slechts die opluchting... En dan weer die weerstand.

Zie dan maar eens aan het lezen te geraken. Waar die weerstand precies door veroorzaakt en aangewakkerd werd, dat kan ik zelfs na het uitlezen van het boek niet exact verwoorden. Wellicht dat het aan de woordenpraal van Burnier lag, de verleidelijke wil om je woordenschat overdadig tentoon te spreiden – iets waar mijn eigen roman Maanscherf ironisch genoeg ook aan lijdt, zo heb ik me laten vertellen. Of misschien tierde de weerstand vanwege de eclectische, postmoderne compositie die gaandeweg veranderde en steeds weer andere vormen aannam. Of kwam het toch door de van weinig weet of overtuiging getuigende hoofdpersoon Simone, die zich overal (op alcohol na dan) halfslachtig in stort, zij het een (eenzijdige) relatie, werk, haar studie of anderszins? Al die dingen en meer, waarschijnlijk.

Begrijp me niet verkeerd: dit werk wordt in retroperspectief terecht een klassieker te noemen. De door Burnier aangesneden thematiek – onder andere homofilie, travestie, cross-dressing, travestie, androgynie, met het “verkeerde” (lees: biologische tegenovergesteld van waarmee iemand zich identificeert) geslacht geboren zijn – is waanzinnig vooruitstrevend voor de tijden waarin het geschreven en gepubliceerd werd. Daarnaast zit het, zoals ik eerder aangaf, als literair werk zeer sterk in elkaar, met een duidelijke eigen stem en stijl. Om er een cliché in te gooien: Burnier was haar tijd ver vooruit.

Toch voelt dit werk meer als een 7 uit 10 voor mij dan een 8 uit 10, laat staan dat het voor mij een “perfecte” roman is – dat is een zeer gekleurde eretitel voorbehouden aan, om maar een voorbeeld te noemen, Maria Dermoûts De tienduizend dingen. Dat ligt grotendeels aan mijn hooggespannen verwachtingen: ik dacht van mijn sokken geblazen te worden en dat lag niet in het verschiet. Is dat eerlijk? Nee. Maar soms gaan de dingen zoals ze gaan. Buiten kijf staat dat Burnier met dit idiosyncratische werk nog steeds niet haar rechtmatige plek in de Nederlandse literaire canon heeft weten te bemachtigen: hoog (hóóg) tijd dat dit onrecht wordt rechtgezet.