Reviews and Comments

„Trochę z zimna…” to zbiór opowiadać, które spina ciekawy zabieg – zmienia się gender osoby bohatera, czyli Oli/Olka, ale nawet nie to jest najbardziej interesujące. Historie są wartkie, wciągające i sensownie skrojone na potrzeby krótszej formy. Na tyle skondensowane w swoich fabułach, problemach którymi się zajmują (tożsamość płciowa, rola Kościoła, przemoc w rodzinie – ale są tu nie tylko społeczne tematy) i opisów. Dopracowany jest też język, łączący stylizację na mowę potoczną, młodzieżową, ale bez przesady i sztuczności. Mam nadzieję, że ta książka zajdzie wysoko w tegorocznej Nagrodzie Conrada, do której została nominowana

Trzecia książka Mateusza Górniaka i muszę przyznać, że coraz tęskniej patrzę na debiutanckie „Trash Story”. „Ćpun i głupek” składa się z naprzemiennych rozdziałów, które opowiadają tytułowi bohaterowie – ojciec Ćpun i syn Głupek. To najogólniejsze przeciwstawienie w tej książce, które przekłada się na dalsze: starość - młodość, schyłek - początek, ustępujące pokolenie - wstępujące pokolenie, depresja - ekstaza, sztuczność - naturalność. Sama fabuła jest kalejdoskopowym, rozbudowanym tripem, dlatego trudno byłoby ją tutaj streścić. Ale z drugiej strony nie jest też surrealistyczną papką.

Górniak używa w tej książce technik właściwie podobne, co w „Dwóch powieściach ruchu” i nie dzieje się tutaj nic odkrywczo nowego. Chociaż doceniam miksowanie różnych form tekstowych – czasami w ramach względnie „normalnej” prozatorskiej opowieści pojawiają się fragmenty ni to poetyckie, ni to dramatyczne. Zresztą teatralnym backgroundem Górniaka można tłumaczyć samo rozpisanie narracji na dwa głosy przemawiające we własnym imieniu.

Również pod względem wymowy tekst opiera się na bardzo grubych kategoriach – sztuczności i naturalności (w kontekście egzystencjalnym i społecznym), które próbuje sobie przeciwstawiać, komplikować, ale nie idzie to w żadne pogłębienie oprócz monologu Ćpuna o wartości praktykowania sztuczności w życiu, który jest jednym z punktów kulminacyjnych opowieści. Ostatecznie wychodzi z tego chyba dosyć poczciwy, to znaczy nie za bardzo pogłębiony anarchizm

No jest to rzecz wybitna, Żaboklicki nie bierze jeńców. W dużym upraszczającym skrócie można określić tę książkę jako poemat nawiązujący do kultury CB radiowych „mobilków”, w który zostaje włączone doświadczenie śmierci ojca. Pojawiają się wspomnienia wspólnej jazdy samochodem, bardzo specyficzna relacja, o której ciężko powiedzieć, żeby była oparta na ojcowskiej bliskości, ale z drugiej strony jest w niej jakaś podskórna, mało wypowiedziana i słabo dookreślona czułość.

Żaboklicki doskonale chwyta te dwuznaczności i przy czytaniu tego tomu łapie się autentyczny wzrusz – niejeden raz ścisnęło mnie przy niej w gardle. Z drugiej strony robi ze swoich doświadczeń odskocznię do krytycznych obserwacji na temat tego, czym jest wspominanie, jak działa pamięć i np. co z nią robią nowe technologie („masz dziś wspomnienia / masz pyf no już żryj”). A do tego bierze co najlepsze z awangardy, precyzyjnie strojąc bardzo różnorodne w tym tomie formy wierszowe. W skrócie: książka poetycka doskonała na wielu poziomach, szkoda że nie dostała Nagrody Literackiej Gdynia (ale trzeba przyznać, że konkurencja była w 2025 roku bardzo mocna).

Ta książka ucieleśnia wszystkie wady prozy lat 90. Jest utrzymana w nieznośnym metafizycznym tonie, który jest jakimś pogrobowym echem francuskiego sartrowskiego egzystencjalizmu. Konwicki-intelektualista tak opisuje rzeczywistość czasów transformacji, że niczego się o nich nie dowiadujemy, poza tym, że zagubienie, pustka i zanik prawdziwych wartości. Tyle o teraźniejszości, a jeśli pojawia się przeszłość – to jako majaczące na horyzoncie ruiny totalitarnego systemu. Przyszłości brak wcale.

Męski bohater tuła się od kobiety do kobiety, przy czym bohaterki pełnią czysto alegoryczną funkcję – na co wskazują już ich imiona (Wera, Luba). Zresztą powieść rozpoczyna się od sprawy morderstwa kobiety, co od razu pokazuje, że niewiele będą miały one tutaj do powiedzenia i będą występować jako eteryczne kochanki, prostytutki albo martwe ciała.

Najbardziej rozczuliła mnie scena, w której główny bohater spotyka narkomanów i duma, jaką to jest zajebistą, ciekawą świata i żądną życia jednostką, a oni WYBRALI chwilowe, ulotne zanurzenie w nierzeczywistości. No gratulacje panie bohaterze, gratulacje xdd