User Profile

At present, Anton Chekhov is the only author whose oeuvre I am reading in its entirety. As I mentioned in my last review (1887-1888), I find that his stories improve over time. While his focus on daily life in Russia seems similar to that of earlier writers like Dostoevsky and Tolstoy, I see how Chekhov plays with perspectives, while steering clear of an overly dramatic or moralistic tone. This makes the author more accessible to me, even though I was still challenged by some of the unsympathetic characters and exaggerated gestures.

The fourth collection (1889-1894), translated into Dutch, contains some sharp and witty short stories and novellas. I particularly liked The Bet (a man voluntarily agrees to be imprisoned), The Princess (a doctor loses himself in a rant against a noblewoman), Ward No. 6 (a doctor discovers that the only intelligent person around him is a patient in his madhouse), and Rothschild’s Violin (a coffin maker explains his economic take on his village).

Op basis van de wet en in het belang van de zedelijkheid geeft u mij geen paspoort. Het is namelijk zedelijk en wettig dat een jonge, gezonde, zelfbewuste vrouw haar leven slijt in ledigheid en treurnis en voortdurende angst in ruil voor kost en inwoning bij een man van wie ze niet houdt. U kent de wetten uitstekend, u bent heel eerlijk en rechtvaardig, respecteert het huwelijk en het familiebeginsel, en uit dat alles vloeit voort dat u in uw hele leven nog nooit iets goeds hebt gedaan, iedereen haat u, u hebt met iedereen ruzie en in de zeven jaar dat u getrouwd bent, hebt u nog geen zeven maanden met uw vrouw geleefd.

There are three novellas that particularly appealed to me. A Dreary Story reminded me somewhat of John Williams’ Stoner, as it describes the monotonous days of a life without purpose. In The Duel, Chekhov portrays a fearsome yet kind-hearted doctor alongside a charming yet immoral civil servant. This juxtaposition naturally brought to mind The Brothers Karamazov, but thanks to Chekhov’s skilful use of perspectives, it also felt reminiscent of Edith Wharton’s The Age of Innocence.

Zeg niets, zeg niets, lieve! Ik geloof niet dat aan onze zonden de man schuld heeft. Altijd zijn de vrouwen schuldig. Mannen zijn in het huiselijk leven lichtzinnig, ze leven met hun verstand, niet met hun hart, en veel begrijpen ze niet, maar een vrouw begrijpt alles. Van haar hangt alles af. Haar is veel gegeven, van haar wordt ook veel verlangd.

My personal highlight was The Story of an Unknown Man. Once again, Chekhov’s mastery of perspectives works out magnificently: the dual narrative of an undercover agent posing as a servant creates a suspenseful plot and a simmering atmosphere. It also left me wanting to reread The Remains of the Day. Altogether, the stories offer a fascinating glimpse into 19th-century Russian life. I am looking forward to my next ‘Russian sequence’.

Het is niet noodzakelijk al die legenden en fabels voor zoete koek aan te nemen, maar zeeft u ze, dan zal op het filter achterblijven waar het om gaat: onze goede tradities en de namen van ware helden die door ieder erkend worden.

In She Came From Mariupol, Natascha Wodin (1945) shares her search for her mother’s past, which was long hidden from her, while reflecting on how it resonates in her own life. Despite some stylistic shortcomings, I was deeply moved and impressed by the story, which demonstrates the extent to which people are subjected to circumstances and politics, as well as the consequences of forced displacement.

Altijd weer, de keerzang van mijn kinderjaren: ‘Als je gezien had wat ik heb gezien…’

Of the four parts, only the first one didn’t fully satisfy me. Wodin’s attempt to uncover more about her mother, who committed suicide when the author was just 10, is described in excessive detail, yet in the end, she owes most of her findings to an overenthusiastic stranger. That said, what emerges is so fascinating that putting the book down was never an option. The story of her mother’s side of the family is gut-wrenching, poignant, and unimaginable. It proved to be a distressing yet rewarding reading experience.

The following parts are must-reads. First, Wodin revisits the written memoirs of her aunt Lidia, who – coming from an impoverished noble family – witnessed the Russian Revolution, the arrival of the Red Army, and the total anarchy in the Soviet Republic of Ukraine. Some of the details make 1984 seem like a children’s tale. The author then tries to recount her mother’s life, born in 1920 in Mariupol, using both public sources and her own imagination. This story covers Operation Barbarossa in 1941, the raids to deport ‘Ostarbeiter’ to Germany, the scorched earth tactics as the Nazis retreated, and, finally, the life of Ukrainians as second-class citizens in Germany. In the final part, Wodin reflects on memories of her own youth in a camp for displaced persons, where poverty and the traumas of the past play a profound role.

While reading, I was reminded of Wild Swans: Three Daughters of China by Jung Chang, due to the intense yet intimate depictions of a gruesome past, and The Son and Heir by Alexander Münninghoff, whose journalistic work remains unmatched. While Wodin’s style might not always stand out, her novel certainly made an impression on me.

She Came from Mariupol by Natascha Wodin (1945) is one of those books that put a face to a gruesome chapter of history. While I wasn’t entirely convinced by her writing style, the subject matter left a lasting impression on me – enough to prompt me to pick up her 2021 novel, Nastja’s tranen, which has yet to be translated into English. In this novel, the German author recounts the story of her former housekeeper-turned-friend Nastja, who was once an engineer for Kyiv’s Urban Planning Department.

Ze moest nu vaak aan De broers Karamazov van Dostojevski denken, aan het gesprek tussen de grootinquisiteur en Christus, die voor de tweede keer op aarde was gekomen om de mensen vrijheid te brengen, en voor de tweede keer ter dood veroordeeld was, want nooit is er voor de mens en de menselijke samenleving iets onverdraaglijkers geweest dan vrijheid, aldus de grootinquisiteur. Was dat zo? Was zij, Nastja, nu voor het eerst in haar leven vrij? Betekende de vrijheid waarnaar ze zo had gesnakt dan dat je niet meer beschermd werd, dat jij niemand meer kon schelen, dat het voor niemand meer een rol speelde of jij in leven bleef of doodging?

Nastja’s story is intense and, while unique, exemplary for the experiences of many others fleeing poverty and living in illegality. I found it particularly disturbing to read about those who intentionally profit from people in such distress. In her search for a way to survive for herself and her loved ones, Nastja is tossed around like a rag doll. Her introverted attitude somewhat reminded me of Leïla Slimani’s nanny in Chanson douce. Occasionally, there is room for some wit. After her German husband’s death – a relation of financial abuse – Nastja is quick to brush off his call girls:

‘Achim niet thuis,’ zei ze met haar zware Russische accent, ‘maar ik heb zijn telefoon.’ Vervolgens gaf ze de hoorbaar frivool gestemde dames het nummer van de uitvaartonderneming.

Wodin has a sixth sense for uncovering compelling stories that delve deep into the human condition. Unfortunately, her writing itself isn’t that great. In both novels, the author provides extensive detail, as though she is more intent on documenting everything than crafting a story with literary merit. Whenever the narrative reaches a peak, it’s usually due to Nastja rather than Wodin’s prose. I found the last chapter engaging, though, where she reflects on her own relation with Nastja.

Achteraf beschouwd had ik misschien niet moeten kiezen voor een boek uit de reeks Privédomein van een schrijver met wie ik volkomen onbekend was. De positieve waarderingen van anderen maakten me echter nieuwsgierig naar het autobiografische Een ander leven. Inmiddels weet ik een hoop meer over Bart Moeyaert (1964), maar mijn belangrijkste kanttekening bij het boek blijft dat het teveel persoonlijke details bevat: om een dergelijk egodocument welwillend te benaderen, is het eigenlijk nodig om iemands werk op zijn minst te kennen.

In het narratief van de schrijver staan zijn homoseksualiteit en het begin van zijn loopbaan als schrijver centraal. Daarbij reserveert hij een bijzondere rol voor zijn moeder, tot wie hij zich deels richt. Hun verhouding is aandoenlijk, al haalt dit boek de intimiteit van Jaap Robben (Schemerleven) of Wanda Reisel (Plattegrond van een jeugd) en het analytisch niveau van Édouard Louis (Combats et métamorphoses d'une femme) niet. Ik was het meest verbijsterd over de dominante rol van zijn vader, die de schrijver zelfs op volwassen leeftijd nog onder het juk tracht te brengen.

Ondanks het ongemak waarmee ik dit werk las, was ik geboeid door het tijdsbeeld dat Moeyaert schetst. Een aantal details is wel degelijk tekenend. Bovendien staat het verhaal bol van de literaire verwijzingen en interessante anekdotes, waarbij de ‘samenwerking’ met Aidan Chambers (Dance on My Grave) wat mij betreft een hoogtepunt is.

I first encountered Hans Erich Nossack (1901-1977) through his novel The Impossible Proof, where he demonstrates a remarkable talent for portraying characters who consistently talk past each other. In Wait for November (1955), his protagonist Marianne appears equally lost in translation. Her marriage to industrial tycoon Max Helldegen suddenly seems futile when she meets author Berthold Möncken on the night he is awarded a literary prize – ironically funded by her husband.

Het was bijna alsof Berthold en ik alleen even met andere mensen waren gaan praten - hij met die Riebow en ik met de burgemeester - en ik, toen hij weer naar me toe kwam, alleen hoefde te zeggen: O, daar ben je weer! Terwijl hij nog niet eens wist wie ik was en hoe ik heette. En waar moest hij me aan herkennen? Er waren daar veel vrouwen, vrouwen van fabrikanten en ambtenaren. Ze zaten net als ik met hun kennissen aan kleine tafeltjes cocktails te drinken. Ik had een van die vrouwen kunnen zijn, niets onderscheidde me van hen. Alleen dat zij vrolijk met elkaar praatten. Ik praatte weliswaar ook en lachte als het nodig was, maar ik was verdrietig. Ik had een benauwd gevoel op mijn borst. Het tafeltje was ook zo klein, de anderen zaten zo dichtbij; als ze me per ongeluk aanraakten, kromp ik in elkaar.

I found the first of three acts, in which 28-year-old Marianne impulsively decides to leave with Berthold, the most striking. Nossack maintains a brisk pace while vividly portraying an unsatisfied woman seeking happiness through a drastic change. Meanwhile, her husband Max responds coolly, keeping up appearances. He perhaps reminded me of Alexei Karenin (Anna Karenina). I did have some reservations about the other two acts. The plot is interesting, but the protagonist’s emotions and insights did not always engage me.

If you’d like to see what a novel looks like when no detail is spared, try Collected Works by Swedish author Lydia Sandgren (1987). In contrast to its title, the book spans over 700 pages following the lives of Martin Berg and his children, Rakel and Elis, as they grapple with the absence of their spouse and mother. Given its high ratings on Goodreads, I was eager to find something that would spark my interest, but after finishing it, I can only conclude that this novel was a complete waste of time.

Collected Works is Sandgren’s debut. There are a few similarities to Ian McEwan’s Lessons, as both books attempt to capture the life of a man from youth to later years, dealing with the departure of their partners. The comparison ends there. Sandgren’s language is full of clichés, ostentatious, and uninspired, telling the reader what to expect rather than showing it. The interview blocks at the start of each chapter feel contrived and somewhat predictable. While I appreciated the author’s love for art and literature, particularly for the ‘forgotten’ writer William Wallace, the references often felt forced. The chapters filled with excessive admiration for Paris were a low point.

The story offers recognition, which might explain its success. The style reminded me of Virginie Despentes’ Vernon Subutex, which didn’t teach me anything either. Some topics were dragged in by the hair, and overall, I feel this book would have benefited significantly from a more scrutinising editor who could have cut much of it. Since others have valued this novel much more highly, I suppose it’s a good thing I was not that editor.

Het beste is altijd maar om met een lang, volstrekt onbenullig verhaal te beginnen, zodat beide partijen tijd hebben om te acclimatiseren.

Na vijf delen ben ik nog steeds geboeid door de reeks vrijwel onbewerkte faxberichten die Nicolien Mizee (1965) rond de eeuwwisseling schreef over haar dagelijkse wel en wee. Het zesde deel beslaat de periode van augustus 2000 tot en met februari 2001. De debuterende schrijver neemt de nieuwe wasmachine uit Een licht bewoond eiland in gebruik en ervaart het succes van haar eerste roman, waarmee ze druk was sinds Hoog en laag springen. Waar de media-aandacht haar aanvankelijk al snel teveel is, ontwikkelt Mizee zich tot iemand die met haar angsten leert omgaan en in haar omgeving naar inspiratie zoekt.

Ik geloof dat al mijn vrienden er inmiddels aan gewend zijn dat ze een dubbelganger hebben die figureert in mijn verhalen. In het begin is dat voor de meesten vreemd omdat ze, terwijl ze iets aan me zitten te vertellen, ineens aan die blik van mij zien dat de schrijfster in mij ‘aanslaat’.

Dat dit niet altijd goed zou gaan, blijkt uit de rechtszaak die haar moeder Clara Mizee-Andriessen in 2018 aanspande om publicatie van De porseleinkast te voorkomen. Zoals vaker stelde de rechter de schrijver in het gelijk met een beroep op de vrijheid van meningsuiting.

‘Wat zei ze?’ ‘Ze zei, even denken, ze zei: “Je bent een laffe, slechte, gemene vrouw en ik wens je een hele prettige zondag.” Toen gooide ze de hoorn op de haak. Is er soms iets voorgevallen?’ ‘Geen idee. An heeft haar voor het kerstdiner uitgenodigd.’ ‘En wat is daarmee?’ ‘[…] Dat is een enorme belediging! Dat wij denken dat we het allemaal weer goed kunnen maken door een kerstdiner! Na álles wat we haar hebben aangedaan!’

De faxberichten zijn zodoende te zien als aantekeningen om de schrijver ‘af te leiden’ en voor te bereiden op nieuwe romans. Uit de berichten in dit deel blijkt dat Ger, de allesverpletterende bedding van haar ziel en muze in het daglicht, af en toe wel degelijk antwoordde. Ik heb wederom intens veel plezier gehad van de eigenzinnige, geestige en openhartige toon die Mizee zo kenmerkt. Ontdaan van enige vorm van intellectualisme formuleert zij vragen die haarzelf en de lezer op weg helpen. Daarbij geeft ze terloops kijktips, zoals de film And The Band Played On. Meer dan bij andere schrijvers realiseerde ik me tijdens het lezen overigens hoezeer het leven veranderd is sinds de komst van internet en smartphones.

One of the things that strikes me when reading about cybersecurity is how rapidly the landscape shifts. Especially after the Covid-19 pandemic in 2020, the topic seems to have taken off. This is demonstrated by the examples used by Dutch journalist Huib Modderkolk (1982) in his new book Dit wil je écht niet weten, which is likely to be translated into English soon, as was the case with his pre-pandemic book, There's A War Going On But No One Can See It. Many of these examples date from 2021 or later and mark a break with the past.

Dark side of online society This time, Modderkolk is determined to make ordinary people understand why the dark side of our online society concerns everyone. In his introduction alone, he illustrates how data hacks or leaks allow anyone to determine where you live, shop, or park your car, and how hospitals, for example, treat intimate medical data as if it were mere waste to be discarded. Many everyday services, such as intercoms, operate on networks that are poorly secured or not secured at all. Software has become so complex that even its producers often no longer fully understand it, as demonstrated by the alarming case of Toyota, where the car system confused the accelerator with the brake pedal.

De helft van de kinderen tussen negen en dertien jaar noemt zichzelf telefoonverslaafd. Iedere Nederlander krijgt te maken met de gevolgen van datalekken. Bedrijven weten niet of Chinese, laat staan westerse hackers in hun systemen zitten. Demonstranten zijn nooit meer anoniem. Het functioneren van de democratie wordt onderwijs door gemanipuleerde beelden en desinformatie.

The world of intelligence services and digital warfare Despite his intentions, Modderkolk once again reveals himself as a journalist deeply immersed in the world of intelligence services and digital warfare. He writes passionately about hacking in the war between Russia and Ukraine, Iran’s reckless digital strategy, and Chinese hackers who operate without political, physical, or ethical constraints – ‘Russia is the storm, China the climate change’. The author questions how we might better address a problem that typically only becomes apparent after the fact, if at all. Looking away is no option, however: while hacking may initially cause devices to stop functioning, in the long run, it has the potential to undermine democracies and economies.

Overall, I like Modderkolk’s style. He knows how to build up exciting stories with seemingly irrelevant details that add context, for example by incorporating news bulletins from the time. I read this book in succession with Het internet is stuk by Marleen Stikker; together, they paint an intriguing picture of the dangers of the internet and digital technologies.

Marleen Stikker (1962) is een Nederlandse internetpionier en één van de oprichters van Waag, een stichting die zich onder andere richt op de maatschappelijke aspecten van technologie. In Het internet is stuk (2019) pleit ze voor aandacht voor publieke waarden bij technologische innovatie, beter onderwijs, het gebruik van open source en beperkingen aan de macht die bedrijven ontlenen aan het verzamelen van data. Ik las haar pleidooi met plezier en interesse, al was een redactieslag op zijn plaats geweest.

Digitale soevereiniteit
Hoewel de discussie over technologie zich sindsdien rap heeft voortgezet, is het betoog van Stikker onverminderd actueel. In de inleiding schetst ze een beeld van internetgerelateerde technologie die is geïnfiltreerd door techbedrijven en veiligheidsdiensten die toegang hebben tot soft- én hardware. Digitale soevereiniteit is een kernbegrip: het recht om online, binnen de grenzen van de wet, te kunnen handelen zonder verantwoording af te leggen. Daartoe zijn het beheren van de eigen data en het beschermen van privacy cruciaal. Stikker maakt duidelijk dat technologie niet neutraal is en de culturele en politieke waarden van de maker en gebruiker weerspiegelt.

Rol van de markt
Vervolgens beschrijft ze de interessante geschiedenis van het internet in Nederland en Europa, van de opkomst van de doe-het-zelfcultuur in Amsterdam en de vrijheid van De Digitale Stad tot de opkomst van het TCP/IP-protocol en het (teleurstellende) World Wide Web. Het deed me denken aan de cowboywereld die Edward Snowden schetst in zijn autobiografie [b:Permanent Record|46223297|Permanent Record|Edward Snowden|https://i.gr-assets.com/images/S/compressed.photo.goodreads.com/books/1564666396l/46223297.SY75.jpg|71198843]. Stikker eindigt haar geschiedenis met de sombere conclusie dat de politiek de markt vrij spel heeft gegeven, waarna ze uiteenzet waarom het internet volgens haar kapot is. Daarbij kijkt ze mede met een economische bril naar de (vermeende) waarde van data en verschijnselen als surveillance capitalism en social cooling. Hoe groot de rol van de markt is, blijkt bijvoorbeeld uit de totstandkoming van de Payment Service Directive 2 die bedrijven een groot voordeel verschaft bij het verkrijgen van bankgegevens, ten koste van de digitale soevereiniteit van burgers. De huidige journalistiek is ondertussen nauwelijks in staat om de financiële stromen en politieke machtsstructuren achter het internet in kaart te brengen.

De jonge mannen met hoody’s zijn zelf de nieuwe Goliaths geworden, hun macht een veelvoud van die van de oude bazen. Ze hebben die macht geconsolideerd door hun platforms compleet te centraliseren en alle data en algoritmen te privatiseren. Daarbij hebben ze de energie van de nieuwe Davidjes subliem weten te absorberen, simpelweg door ze te financieren. […] Ze hebben de perfecte list gevonden om het gevaar af te wenden dat ze buitenspel worden gezet door gretige jonge honden: die worden zo snel mogelijk ingelijfd en afhankelijk gemaakt van de geldkraan. Niet voor niets verrijzen er in alle grote steden gigantische start-upspeeltuinen waar jonge entrepreneurs met drones mogen spelen, elkaar met retro arcadespellen kunnen bevechten, en barista’s klavertjes in hun cappuccinoschuim tekenen – dat alles met het idee dat ze dit doen voor de planeet, voor goed onderwijs, […] De wereld van het kapitaal heeft zich het sociaal-maatschappelijk idioom toegeëigend.

Artificiële intelligentie
Stikker besteedt veel aandacht aan artificiële intelligent en benadrukt opnieuw dat mensen ai niet ‘ontdekken’, maar ontwerpen. De toepassing van algoritmen en data is evenmin neutraal en gevoelig voor bijvoorbeeld vooringenomenheid, zoals Cathy O’Neil ([b:Weapons of Math Destruction|28186015|Weapons of Math Destruction How Big Data Increases Inequality and Threatens Democracy|Cathy O'Neil|https://i.gr-assets.com/images/S/compressed.photo.goodreads.com/books/1456091964l/28186015.SX50.jpg|48207762]) laat zien. Of ai ook daadwerkelijk ‘intelligent’ is, is maar de vraag. Onder verwijzing naar Meredith Broussard ([b:Artificial Unintelligence|36722634|Artificial Unintelligence How Computers Misunderstand the World|Meredith Broussard|https://i.gr-assets.com/images/S/compressed.photo.goodreads.com/books/1525627646l/36722634.SX50.jpg|58519283]) schrijft Stikker dat generieke ai alleen in films bestaat, maar nauwe ai te zien is als ‘statistics on steroid’.

Oplossingen
Ten slotte waagt Stikker zich aan oplossingen om gemaakte fouten te herstellen. Daaronder valt een aantal concrete juridische of technologische toepassingen, van Creative Commons en opensourcesoftware tot het gebruik van privacy-vriendelijkere applicaties als Nextcloud of Tutanota. Belangrijker is haar beroep op het belang van lokale gemeenschappen (commons), publieke voorzieningen en zeggenschap voor burgers. Collectiviteit, persoonlijke relaties en solidariteit zouden een belangrijke rol moeten hebben in de discussie over digitale innovatie. Ik was blij de naam van Mariana Mazzucato ([b:Mission Economy|55742686|Mission Economy A Moonshot Guide to Changing Capitalism|Mariana Mazzucato|https://i.gr-assets.com/images/S/compressed.photo.goodreads.com/books/1603166951l/55742686.SY75.jpg|73121548]) voorbij te zien komen, een econome wiens ideeën over publiek-private samenwerking ik bewonder. Daarmee lijkt Stikker ook enigszins tegemoet te komen aan de kritiek dat veel burgerlijke initiatieven weliswaar sympathiek, maar op grote schaal verwaarloosbaar zijn.

Goodreads
Na het lezen van Het internet is stuk is het me duidelijk dat Stikker een stem is om naar te luisteren. Om deze complexe materie vanuit meerdere disciplines goed te kunnen uitleggen, zijn kennis en begrip nodig. En passant geeft de auteur bovendien een interessante leeslijst mee, al had ik een deel daarvan al klaar liggen. Helaas zijn sommige stukken te langdradig en schiet Stikker soms teveel kanten uit. In versoberde vorm was dit betoog waarschijnlijk scherper geweest.

Tijdens het lezen was ik me pijnlijk bewust van mijn voornemen om ook deze leeservaring te verwerken in een recensie op Goodreads (lees: Amazon). De meeste gebruikers zullen zich bewustzijn van het verdienmodel van de techgigant, maar net als ik de geneugten verkiezen boven de risico’s. Stikker legt haar vinger op de zere plek.

Het valt me niet mee een oordeel te vellen over het boekenweekgeschenk van 2013 van Kees van Kooten, die ik – al ben ik eigenlijk van de generatie erna – vooral ken van zijn satirische televisieprogramma met wijlen Wim de Bie. In De verrekijker zoekt de schrijver naar de toedracht achter een schadeclaim die in augustus 1940 door ene J. Treurniet werd ingediend tegen zijn vader wegens het vorderen van een verrekijker. Gaandeweg mijmert Van Kooten daarbij over de moderne tijd. Dat zijn inspanningen leiden tot een realiteit die aanzienlijk banaler is dan zijn speculaties, mag bijzaak heten. In zekere zin zou je zijn werk kunnen vergelijken met dat van bijvoorbeeld Patrick Modiano (Dora Bruder), zij het dat Van Kooten aan de oppervlakte blijft.

Moderne mensen van mijn leeftijd verklaren om de haverklap dat zij het belangrijk vinden om regelmatig contact met jongeren te houden.
Hierdoor blijven zij zelf immers ook zo heerlijk jong. Bij mij werkt die weeromstuit andersom: ik ga bij voorkeur om met oude mensen, liefst nog ouder dan ik zelf ben. Enorm jong voel ik mij dan.

Ook in zijn schrijven tracht Van Kooten voortdurend grappig te zijn. Dat pakt soms goed uit, maar is vaker vervelend. Zijn overpeinzingen zijn bovendien interessant, maar schieten alle kanten op in een novelle van nog geen honderd pagina’s. In zijn verzet tegen de toepassing van technologie had de schrijver ten slotte scherper uit de hoek kunnen komen. Desondanks heb ik zijn verhaal gewaardeerd.

Op de digitale omslag is Antiboy omschreven als coming-of-genderroman. Dat lijkt me een wat hippe, maar treffende benaming voor deze novelle van Valentijn Hoogenkamp (1986). Zijn stijl is contemplatief: Hoogenkamp reflecteert op zijn (trans)genderidentiteit nadat bij hem dezelfde genafwijking is vastgesteld als bij zijn overleden moeder en de chirurg na het verwijderen van de borsten impliceert dat het resultaat zonder implantaten ‘esthetisch ongewenst’ zou zijn.

De overpeinzingen van de schrijver zijn interessant. Soms deden ze me denken aan [b:Wound|59772347|Wound|Oksana Vasyakina|https://i.gr-assets.com/images/S/compressed.photo.goodreads.com/books/1676476983l/59772347.SY75.jpg|94145101] van Oksana Vasyakina, die de dood van haar moeder aangrijpt om vragen te stellen over haar vrouw-zijn. Ergens vond ik het jammer dat Hoogenkamp niet dieper inging op de reactie van zijn vriend, die op zijn eigen manier met de ingreep worstelt en daarmee de verhouding op scherp zet tussen de door Antiboy zelf beleefde en de door anderen waargenomen identiteit. Daartegenover staat dat het boek op deze manier heel intiem blijft.

Een vriend zegt: ‘Ik heb niet zoveel met het label man, wel met vriend en broer en zoon’, en een andere man verzucht dat het bij hem hoort, net als zijn voeten.

Het lukt me niet goed om aan iets anders te denken. Steeds zie ik de witte voeten van Louis voor me. Hoe ze onder de foliedeken uitsteken. Zo onbeschermd. Zijn pantoffels verloren in de verwarring en de paniek. Zijn voeten, zo kwetsbaar terwijl hij de ambulance in wordt geschoven.

And this is how you tell a story. Afterlight by Jaap Robben (1984) is the most heartrending and engaging Dutch-language novel I’ve read since Out Of Mind by J. Bernlef. It explores themes such as death and life, past and present, loneliness, and family, while portraying the life of a woman in the 1960s. Frequently reminded of the works of Annie Ernaux (Mémoire de fille, Passion simple), I am deeply impressed by the author’s empathy and insight.

In short, the novel follows an elderly woman, Frieda, or ‘Ietje’, who, after the sudden death of her husband Louis, reflects on a romance she had before their marriage. Personally, I was most moved by the present-day narrative, in which Robben describes how Frieda is forced to leave the house she has lived in for most of her life, as well as her affection for and frustrations with her son Tobias. Their relationship is depicted vividly; one particular scene, where Tobias rants at his mother, makes their struggles deeply understandable from both perspectives.

The flashbacks to 1963 create both suspense and an additional layer that explores society’s patronising attitude towards women. Throughout the story, it is shocking to discover how little influence ‘Ietje’ (even her name) has over her own life. Interestingly, at an older age, she is once again entrusted to the care of others, albeit with more compassion this time. Some characters, especially her lover Otto, can be quite irritating, yet they all play their role in the well-crafted narrative, where every word seems purposeful.

The novel contains many elements that sparked my thoughts, and I hope to read it again someday. It seems odd that it didn’t receive much recognition in terms of awards; perhaps the structure with flashbacks was deemed too conventional by the juries. In any case, Afterlight stands as an early highlight of my 2025 reading year.