Reviews and Comments

Thousand Cranes was my first encounter with Nobel Prize laureate Yasunari Kawabata (1899-1972). It is an intimate portrait of a young man, Kikuji Mitani, an orphan and bachelor, navigating the contrasting influences of his late father’s mistresses, Chikako and Mrs. Ota. Too inexperienced to suspect their true intentions, Kikuji initially goes with the flow, attending Chikako’s tea ceremony to meet a young lady and ending up in bed with Mrs. Ota. There is an interesting passage about the birthmark on Chikako’s breast, which raises questions about her value as a woman. At first described as ‘sexless’ and ‘turned masculine,’ Chikako gradually reveals herself to be rather cunning, attempting to manipulate Kikuji into marriage.

The novel felt both traditional and modern at the same time. One the one hand, I recognised some of the themes I encountered in Jun'ichirō Tanizaki’s The Makioka Sisters, such as the unspoken code between people – particularly between men and women – the tea rituals, and the intended ‘miai’. On the other hand, there is a level of intimacy and openness I couldn’t quite place. I’m looking forward to reading The Sound of the Mountain and Beauty and Sadness.

Er zijn twee uitstekende redenen om Voor ieder wat waars (2023) van Rob Wijnberg te lezen. Ten eerste is de filosoof en hoofdredacteur van De Correspondent een uiterst intelligente en gestructureerde denker, die helder inzicht biedt in de staat van onze samenleving. Ten tweede begrijpt Wijnberg waar mensen behoefte aan hebben: een vergezicht, hoop in tijden waarin eenieder zijn eigen waarheid lijkt na te streven terwijl de planeet op ontploffen staat. De schrijver waagt zich aan een nieuw perspectief, gericht op ecologisme, een duurzame revolutie en collectieve voorspoed. Daarin is hij misschien niet uniek, maar de manier waarop hij eerst uiteenzet hoe de betekenis van waarheid door de menselijke geschiedenis heen is veranderd en vervolgens hoe de media en politiek die betekenis drastisch hebben beïnvloed, biedt een waardevolle context voor die boodschap.

De post-truth society bestaat niet In zijn inleiding beschrijft Wijnberg hoe ons begrip van de ‘waarheid’ bepaalt hoe we naar de werkelijkheid kijken en wat we wel en niet zien. Die waarheid bevat bovendien een belofte: ze geeft richting en zin aan het bestaan. In onze samenleving – het betoog lijkt zich te beperken tot het Westen – was die belofte lange tijd gericht op vooruitgang, vormgegeven door het liberalisme (rechtsstaat, vrije markt en vrijheid van het individu) en de sociaaldemocratie. Deze belofte heeft echter aan verbeeldingskracht verloren als gevolg van een paradox. Aan de ene kant hebben mensen in westerse samenlevingen het nog nooit zo goed gehad; we zijn zelfs zo gezond, veilig, welvarend en geïnformeerd dat men over het ‘antropoceen’ spreekt. Aan de andere kant kampen we met de grootste problemen uit de menselijke geschiedenis: dezelfde fossiele grondstoffen waaraan we alles te danken hebben, ruïneren ons nu. Bij gebrek aan een samenhangend verhaal is het ‘nostalgisch nationalisme’ opgekomen. Kenmerkend zijn het ontkennen van de paradox, het zoeken naar vooruitgang in het verleden en de belofte van een terugkeer naar een zorgeloze tijd. Gebaat bij het ontbreken van een eenduidige waarheid, zaait het twijfel over vertrouwde bronnen: pers, rechtspraak en wetenschap. Wijnberg verzet zich echter tegen de idee van een ‘post-truth society’, die veronderstelt dat er niet langer een gedeelde waarheid bestaat. In plaats daarvan spreekt hij liever over een ‘post-progress society’, verbolgen over het verbreken van de belofte. Die biedt hoop voor het vinden van een oplossing.

Constateren dat de waarheid haar zeggingskracht is verloren, kan alleen als er nog een notie van waarheid bestaat. Je kunt namelijk niet spreken van nepnieuws zonder het verschil te zien met waarachtig nieuws. Je kunt niet spreken van feitenvrije politiek zonder te weten welke feiten dan worden weggelaten of verdraaid. Je kunt niet spreken van leugens zonder een idee te hebben van wat wél eerlijk was geweest. Je kunt, kortom, niet spreken van een samenleving voorbij de waarheid zonder een waarheid te veronderstellen.

Waarheid als verlossing Centraal in het betoog staat de betekenis van waarheid. Om grip te krijgen op de huidige problemen, onderzoekt Wijnberg hoe die zich door de eeuwen heen heeft ontwikkeld. Daarbij onderscheidt hij vier perioden in de menselijke (westerse) geschiedenis: de premoderne tijd (400 v.Chr. - 1600), de moderne tijd (1600-1950), de postmoderne tijd (vanaf 1950) en als verbijzondering daarvan de postmoderne consumptietijd (vanaf 1980). De vergelijking tussen heden en verleden is nuttig, omdat ze duidelijk maakt dat onze notie van ‘waarheid’ veranderlijk is. Zo begint Wijnberg met de premoderne mens voor wie – in lijn met Plato – er twee werkelijkheden bestonden: één zoals die ‘is’ en één zoals die aan ons ‘verschijnt’. Ook in de grote religies is een dergelijk onderscheid (‘hemel’ en ‘aarde’) vindbaar. Om deze notie te verklaren, is van belang dat de premoderne mens natuurverschijnselen nog niet kon verklaren zoals dat nu gebeurt en het leven zwaar was; bij gebrek aan maatschappelijke mobiliteit gold de waarheid (het ‘transcendente’) als een verlossing voor het leven op aarde.

Ontdekking van de tijd In de moderne tijd zoekt de mens niet langer naar waarheid in het bovenaardse, maar in de wereld om hem heen: in de term ‘objectiviteit’ weerklinkt de waarheid als weerspiegeling van de werkelijkheid. De mens construeert niet alleen technologie, maar ook mensenrechten, de natiestaat en de idee van tijd als lineaire reis. Weliswaar is het leven nog zwaar, maar dankzij een geloof in vooruitgang niet langer uitzichtloos. Dat dezelfde opvatting een keerzijde heeft, blijkt wanneer ze in de twintigste eeuw tot excessen leidt.

Bevrijding van de individu Na de Tweede Wereldoorlog raakt de idee in zwang dat de mens de waarheid zelf voortbrengt: ze is dus niet ‘gegeven’ of ‘gevonden’, maar ‘gemaakt’. De opvatting dat de geschiedenis zich naar een bepaald eindpunt beweegt, maakt plaats voor nieuwe ideeën over existentialisme en identiteitspolitiek, terwijl het neoliberalisme de individu tracht te bevrijden van een laatste obstakel: het gemeenschapsdenken. Tussen economische zelfstandigheid en de ontplooiing van de individu is in de vrijemarktsamenleving geen plaats voor een collectief of moreel karakter.

Consumeren van waarheid Als gevolg van de nadruk op de vrije markt verschuift de aandacht van het bevrijden van de individu naar het bevredigen van behoeften: in de postmoderne consumptietijd maken we geen waarheid, maar consumeren we die. Wijnberg is op zijn scherpst wanneer hij de huidige ontwikkelingen in de media en politiek duidt. Informatie is steeds vaker ‘content’, dat wil zeggen inhoud + tevredenheid, afgestemd op de doelgroep. Mede dankzij algoritmen ontstaat een geprivatiseerde ruimte voor informatie ‘die bij ons past’, ten koste van een gemeenschappelijke realiteit.

Waar is niet wat klopt. Waar is wat klikt. […] Zo kijken we door het grootste raam op de wereld dat de mens ooit heeft uitgevonden, kunnen we verder de wereld in kijken dan ooit, en zien we: onszelf.

Cynisme Het nieuws verandert wezenlijk. Zowel traditionele als sociale media bouwen voort op de nieuwe betekenis van waarheid als consumptiegoed. Interessant is bijvoorbeeld hoe de algoritmen van online platformen zijn afgestemd op ophef: meer is beter. Een platform als X is daarom niet zozeer gevaarlijk omdat het sociale bubbels zou creëren – Wijnberg stelt dat de vroegere zuilen erger waren – maar omdat het als vergrootglas werkt: 91% van de tweets (en 97% van de politieke tweets) is geproduceerd door gebruikers die uiterst links of rechts van het spectrum staan. Ondertussen denderen de ‘actualiteiten’ door als een onophoudelijk schallende sirene. Veel media voorzien complexe problemen van eendimensionale verklaringen die vooral tonen hoe de wereld niet werkt. Het schadelijke gevolg is dat nieuws vooral verontwaardiging wekt en tot een ongezond wantrouwen en cynisme (‘iedereen is corrupt’) leidt. Dat diezelfde media aan ‘geïnstitutionaliseerd geheugenverlies’ leiden, verergert het beeld.

Ziedaar de moderne nieuwsvoorziening in een notendop. Nieuws als permanente verontwaardiging zonder richtingsgevoel: alles een schande vinden, maar nergens de samenhang in zien. Voortdurend het vertrouwen in mensen als naïef en goedgelovig afschilderen om vervolgens schande te spreken van het zwartgallige mensbeeld dat daarmee wordt gekweekt.

Dat ook kwaliteitsmedia cynisch kunnen zijn, laat Wijnberg nogmaals zien wanneer hij het werk van zijn collega Jesse Frederik ([book:Zo hadden we het niet bedoeld|56049058]) aanhaalt. Omdat twijfel die uit cynisme voortkomt niet gebaseerd is op inhoudelijke gronden, maar op argwaan over motieven, ontstaat een samenspel van journalistiek wantrouwen, een verdienmodel dat drijft op het genereren van aandacht en politici die hun bestaansrecht ontlenen aan zichtbaarheid.

Toekomst: de verbonden tijd In context bezien is deze diagnose een stuk duidelijker. Om uit de houdgreep van de huidige waarheidsopvatting te komen, is het nodig de kaders te herijken. Zolang we vooruitgang uitsluitend zien in termen van technologie, kennis en moraal, beperken we ons tot de kaders van de (post)moderne tijd. Om te komen tot wat hij de verbonden tijd noemt, verschuift Wijnberg zijn aandacht naar behulpzaamheid als kracht achter de beschaving en ecologisme als noodzaak om uit de paradox te komen. Wat betreft de eerste pijler leunt zijn betoog op dat van Rutger Bregman ( [book:De meeste mensen deugen|45995328] ). Hoewel die auteur tegenwoordig ook op hoon kan rekenen, is Wijnbergs versie te relevant om opzij te schuiven. Integendeel, zijn beroep op collectieve voorspoed lijkt belangrijker dan ooit en vormt een welkome remedie tegen het denken in termen van geld (bbp, betaalde arbeid, rendement).

Vooruitgang is, kortom, niet alleen een kwestie van uitvindingen, ontdekkingen of een betere omgang met elkaar – vooruitgang is een verhaal dat we elkaar vertellen. Een verhaal over wat wezenlijk, werkelijk, wenselijk en waarachtig is. Een verhaal over hoe we onszelf, de wereld en de toekomst zien. Vooruitgang is een verbeelding om in te geloven.

Vanzelfsprekend is het boek eindeloos veel boeiender en complexer dan mijn weergave, die slechts bedoeld is voor mijn eigen begrip en reflectie. Wijnberg geeft tussen de hoofdstukken door overigens heldere overzichten om zijn betoog samen te vatten. Er zijn beslist journalisten en politici die begrepen hebben hoe wrang de huidige situatie is en dat een nieuw verhaal nodig is (dat verder reikt dan ‘laten we het nog één keer uitleggen’). Ik houd mijn ogen ervoor open.

Deze maand is het vijf jaar geleden dat samenlevingen massaal in lockdown gingen. Zoals velen herinner ik me die periode levendig, vooral de goede dingen. Met een zonnig appartement en een vast inkomen mocht ik van geluk spreken; ik was te jong om tot een risicogroep te behoren en te oud om gevoelig te zijn voor sociale impulsen. In Parijs las ik onder andere de dagelijkse bijdrage van Ilja Leonard Pfeijffer in NRC. De schrijver had in Genua niet alleen te maken met nog strengere regels, maar verkeerde ook in het land dat als eerste en het zwaarst werd getroffen in Europa. Vijf jaar na dato is het een plezier die bijdragen gebundeld terug te lezen. Ik meen dat Pfeijffer geslaagd is in zijn opzet om een ‘authentiek en eerlijk tijdsdocument’ te schetsen.

Als schrijver denk ik beroepshalve na over verhaallijnen, spanningsbogen en compositie. Ik besef dat dit dagboek om literaire redenen een omslagpunt nodig heeft. Alleen al uit compositorisch oogpunt zou het wenselijk zijn dat ik zou kunnen schrijven over dalende grafieken, hoop, de overwinning van de haast vergeten normaliteit op de stilte en leven dat eindelijk herademt. Maar de werkelijkheid voegt zich vooralsnog niet naar mijn literaire behoeften.

Adrenaline, obsessie en saamhorigheid In de korte bijdragen komen alle onderwerpen terug die destijds relevant waren. Het aanvankelijke ongeloof, gevolgd door gruwelijke verslagen uit ziekenhuizen, waar artsen moesten bepalen wie recht had op een plek aan het beademingsapparaat. De overheidsmaatregelen: de lockdown (in Frankrijk: confinement), verlaten straten, de verplichte anderhalve meter, provisorische aanpassingen (plexiglas) in supermarkten en postkantoren, de opkomst van het mondkapje en later de gefaseerde afbouw. De financiële zorgen van velen, het verdriet om de dood van dierbaren die men niet mocht zien vanwege het besmettingsgevaar. Maar ook de veranderende dagelijkse patronen, het steunen van buurtwinkels, het straatapplaus (dat in mijn eigen straat nog tot de zomer doorging en een ritmisch ritueel werd), de adrenaline van ‘illegaal’ langer op straat zijn om een geliefde of naaste te bezoeken. De obsessie met cijfers en het gevoel van controle, de barre prognoses voor de wereldeconomie. En uiteindelijk ook de virusmoeheid en de manifestaties.

Is er iets veranderd? Janus knikt en schudt zijn hoofd. Zoals na de komst van de zwarte dood in 1347 en zoals na de grote pest van 1656 en 1657 is de stad onherkenbaar zichzelf gebleven en onwrikbaar herschapen.

Grote beloften voor de toekomst Pfeijffer nam de moeilijke taak op zich om verslag te doen van een periode waarin hij feitelijk niks meemaakt. Zijn stijl is soms wat gekunsteld of overdreven, maar het is hem vergeven. De vraag die na het lezen van de bundel blijft hangen, is wat we uiteindelijk van de pandemie hebben overgehouden. Destijds werden er grote beloften gedaan: minder auto- en vliegverkeer, meer ruimte voor de natuur, meer solidariteit met cruciale beroepen (verplegers, leraren). Behalve de toename van digitalisering en thuiswerken is daarvan weinig terechtgekomen. Op persoonlijk vlak kijk ik echter tevreden terug: als lezer heb ik me sinds de pandemie snel ontwikkeld.

Zes jaar na Congo schreef David van Reybrouck (1971) opnieuw een verhaal dat is georiënteerd op het Afrikaanse continent en gebaseerd op gesprekken die de schrijver voerde met mensen die het hebben meegemaakt, ditmaal de Belgische deelname (december 1992 - december 1993) aan een militaire vredesmissie in Somalië. Para beslaat echter nog geen honderd pagina’s en is geschreven in de vorm van een theatermonoloog.

Gruwelijke geschiedenis Aan het woord is een voormalige paracommando die een lezing geeft over zijn ervaring. Gaandeweg verliest de spreker zich in zijn verhaal, dat naar het einde toe fragmentarisch en onsamenhangend is. Het relaas roept vragen op over het mentale welzijn van de oud-soldaat, maar ook over de missie zelf: is het niet merkwaardig om een groep mannen uit hun omgeving te plukken en in een gebied te droppen dat hen volstrekt vreemd is en een gruwelijke geschiedenis kent? Kun je daarop voorbereid zijn?

Bij de beelden van de soldaten in Somalië moest ik geregeld denken aan de stereotypen die Dipo Faloyin beschrijft in Afrika is geen land. Doordat Van Reybrouck onder de huid van zijn personages kruipt, blijft hij toch geloofwaardig. Ik vond zijn taalgebruik aanvankelijk wat opgeschoten en flauw-grappig, maar naar het einde toe krijgt het een poëtischer karakter. Ondanks dat stijl en vorm niet per se aan mij waren besteed, ben ik toch onder de indruk van zijn werk.

Op een keer mocht ik met de helikopter meevliegen. ’t Was regenseizoen. Die plassen daar, dat zijn hele meren! De pistes zijn weg, ge hebt niks van oriëntatie. En vanuit de lucht zag ik in die watervlakte een manneke van een jaar of zeven of acht op stap met een kudde van wel dertig dromedarissen. En die vond daar zijn weg naar een dorp, kilometers verderop, zo zonder niks. En die had misschien alleen een potteke kamelenmelk bij zich. Of een potteke yoghurt. Hij zwaaide naar ons met zijn wandelstok. ’t Is voor dat manneke dat we ’t deden.

In a way, Paradise by Abdulrazak Gurnah (1948) serves as a counterpart to Chinua Achebe’s Things Fall Apart. Whereas Achebe recounts the story of a West African tribe centred on agrarian culture encountering British colonialism, Gurnah’s novel explores East African communities centred on trade encountering German colonialists. The author makes the complexity and variety of late-19th-century cultural and political relations in present-day Tanzania tangible. By choosing the perspective of a twelve-year-old boy, he invites the reader to wonder along with him. Like his protagonist Yusuf, it took me some time to realise that ‘Uncle' Aziz is, in fact, something of a ‘Godfather’ figure, exploiting his ‘clients’ and taking their children as collateral. Gurnah’s world is a bitter one, where human life has little value, children become adults at a young age, and violence is part of everyday life. What struck me most is how Yusuf – and with him, thousands of others – has no say in decisions affecting him and even finds equanimity in his life of captivity. I will gladly read more of this Nobel Prize winner’s work in the future.

Devil on the Cross by Ngũgĩ wa Thiong’o (1938) is one of the most staggering novels I have read. While it reminded me of John Steinbeck’s social activism (In Dubious Battle), George Orwell’s dystopian world-building (1984), and Mikhail Bulgakov’s play with the devil (The Master and Margarita), it is first and foremost a thought-provoking reflection on postcolonial Kenyan society.

Certain people in Ilmorog, our Ilmorog, told me that this story was too disgraceful, too shameful, that it should be concealed in the depths of everlasting darkness. There were others who claimed that it was a matter for tears and sorrow, that it should be suppressed so that we should not shed tears a second time. I asked them: How can we cover up pits in our courtyard with leaves or grass, saying to ourselves that because our eyes cannot now see the holes, our children can prance about the yard as they like?

Written on toilet paper The novel’s background is as interesting as its content. It is regarded as the first modern novel written in Gĩgĩkũyũ, a language spoken in the area around Nairobi, after Wa Thiong’o decided to write in his native tongue. Since he was imprisoned due to a politically motivated theatre play, the author wrote the story on toilet paper. The main character is Warĩĩnga, a young woman traveling from the capital to her parents in Ilmorog. She shares a bus (matatũ) ride with five remarkable people, each with their own thoughts on the political state of their country. During the ride, their conversation shifts to a mysterious Devil’s Feast for Thieves and Robbers happening in Ilmorog. As it soon turns out, each of them has their own reason for joining the feast.

Kenyan key developments In less than 300 pages, Wa Thiong’o explores key developments in Kenya, from capitalist imperialism, corruption, and poverty to gender inequality and the loss of culture due to the continued dominance of European languages and values. I enjoyed the way the author integrates different forms of oppression into a thrilling (yet bizarre) narrative. Finally, his words are sharp and well-chosen. Novels like Devil on the Cross and Chinua Achebe’s Things Fall Apart make me realise that I must regularly reserve space for authors from the African continent.

Chinua Achebe (1930-2013) was just 27 when Things Fall Apart was published. This outstanding work explores social structures and traditions in an Igbo clan in what is now Eastern Nigeria, set against the backdrop of rising British colonialism and the arrival of Christian missionaries. The title refers to a poem by W.B. Yeats.

Patriarchal society The Umuofia community, spread across nine villages, is patriarchal and traditional: gods play an important role in everyday decisions. Male pride is gained by being physically strong and showing no emotional weakness. Protagonist Okonkwo is among the strongest of men: having earned prestige as a warrior and wrestler, and ashamed of his late father, who lived in debt without titles, he is harsh towards his wives and children, insults ‘weaker’ men by calling them ‘women’, and turns to violence as a solution to frustration. A less sympathetic character is difficult to imagine.

Perhaps down in his heart Okonkwo was not a cruel man. But his whole life was dominated by fear, the fear of failure and of weakness. It was deeper and more intimate than the fear of evil and capricious gods and of magic, the fear of the forest, and the forces of nature, malevolent, red in tooth and claw. Okonkwo’s fear was greater than these. It was not external but lay deep within himself. It was the fear of himself, lest he should be found to resemble his father.

The first cracks When Okonkwo is confronted with the death of Ikemefuna, a boy who was added to his household after a tribal feud, cracks gradually begin to show in his inner mind. Following an outburst driven, I believe, by testosterone, Okonkwo is then banished for seven years, sidelining him while his village struggles with the arrival of missionaries (and in their wake: military forces). Initially taken for fools, the clan soon realises the true extent of what has befallen them. The strength of men like Okonkwo no longer guarantees their way of living.

Things Fall Apart is an amazing book for multiple reasons. I thoroughly enjoyed reading about Igbo community life and their cultural differences with the British. Unfortunately, this also means that the main characters remain rather flat: in the end, it is the clan itself that takes centre stage.

Next on my list is another book in the Penguin African Writers series: [book:Devil on the Cross|18693722] by Kenian author Ngũgĩ wa Thiong’o.

Code Dependent (2024) by Madhumita Murgia was the perfect book to read consecutively with Weapons of Math Destruction (2016) by Cathy O’Neil and Artificial Unintelligence (2018) by Meredith Broussard. Whereas the latter books taught me that artificial intelligence (AI) is not actually ‘intelligent’ and that the use of proxies is harmful, Murgia explores its social consequences. In ten chapters, she explains how the use of algorithms leads to a loss of agency – the capacity to act independently and make choices – and contributes to social injustice.

Exploitation data workers In the first chapter, the author examines the activities of big tech companies in developing countries. Their promise of self-learning machines is a commercial one; in reality, feeding AI with the right data is human work, often outsourced to low-wage countries. Unskilled workers are tasked with data annotation (such as labelling photos) and content moderation (e.g. removing pornographic or violent material). While working conditions are better than in sweatshops, Murgia argues that they are still unfair: complaints can result in sanctions, such as (temporary) removal from a platform, cutting workers off from their income.

Data colonialism Following Nick Couldry and Ulises Mejias (The Costs of Connection), the author uses the term ‘data colonialism’ to describe the exploitation and control of personal data by powerful entities like big tech companies, who use these data for their economic or political interests. There are some harrowing examples in developing countries, where companies, for instance, promise free healthcare to local communities. While these companies profit from vast amounts of data, the communicaties often don’t benefit from algorithms that were not designed for them. Other examples are closer to home, from deepfakes used to hyper-sexualise and intimidate women to shady algorithms mistreating Deliveroo or Uber couriers. Surveillance raises questions about discrimination and stigmas; even monitoring for ‘social’ purposes is dangerous, as the technology is usually not empathic but punitive. (On this point, I found O’Neil more convincing.)

Cast Away In the final chapter, Murgia zooms in on ChatGPT and language proficiency. By training AI to use ‘human’ language, the industry has managed to simulate intentions and emotions, further contributing to the smokescreen that obscures the black box. From this book, I learned to compare ChatGPT to the volleyball Wilson from the movie Cast Away: in the end, humans project their own emotions onto objects.

I’d highly recommend this book to anyone interested in learning more about AI and ethics. Find out for yourself why Franz Kafka’s The Trial is more relevant than ever.

5 years after my first read, I am discovering new aspects of Cathy O’Neil’s Weapons of Math Destruction (2016). Some of her examples have lost their urgency – by now, most people understand that they are the ‘product’ rather than the consumer, and in Europe, the GDPR has addressed some of the excesses of automated decision-making and profiling – but O’Neil’s widely cited work remains highly relevant. I read it consecutively with Meredith Broussard’s Artificial Unintelligence; the books complement each other perfectly.

Toxic proxies Although O’Neil doesn’t explicitly define it, a ‘weapon of math destruction’ is an algorithm that is opaque (‘black box’), damaging (harmful to individuals or society), and scalable (applied broadly). Closely associated are automated decision-making, predictive modelling, profiling, and the use of proxies. Especially the last of these struck me this time. Since the truth is often too difficult to quantify, models are rely on measurable aspects instead. This makes outcomes unreliable, susceptible to manipulation, and often toxic. University rankings are a good example. Because ‘educational excellence’ is too complex, rankers use whatever data approximates it. As a result, universities focus on improving those metrics rather than the quality of education itself.

We are ranked, categorized, and scored in hundreds of models, on the basis of our revealed preferences and patterns. This establishes a powerful basis for legitimate ad campaigns, but it also fuels their predatory cousins: ads that pinpoint people in great need and sell them false or overpriced promises. They find inequality and feast on it. The result is that they perpetuate our existing social stratification, with all of its injustices. The greatest divide is between the winners in our system, like our venture capitalist, and the people his models prey upon.

Predictive modelling As a contrast, O’Neil mentions Michael Lewis’ Moneyball as an example of safe predictive modelling: the algorithms are transparent, regularly updated, and based on actual game performance rather than proxies. Stakeholders understand the process and share the objective (winning the league). WMD’s, however, work differently. Fairness and public values are not part of the equation. In practice, they harm people with disadvantaged backgrounds, notably poor people. In segregated countries, geography serves as a ‘highly effective proxy’ for race. Imagine the police prioritising surveillance in a wealthy area, O’Neil suggests. This would inevitably lead to an increase in recorded crime, as affluent individuals currently evade scrutiny. New data would then reinforce the perception of the area as a high-risk zone, justifying even more surveillance. Another example of a WMD is predictive marketing – such as marginal universities targeting people with a lower income, persuading them to pay fees for worthless certificates.

Automated vs. human decision-making Towards the end, the book becomes somewhat sluggish, with less engaging examples. Compared to my first reading, it lost a ★. Overall, I’m glad to have revisited it. O’Neil’s conclusion that WMD disproportionately punish the poor, who are often processed by machines, while the rich can rely on human decision-making, remains all too relevant, as does her remark that proxies should be limited to positive feedback loops. I will keep those in mind as I continue with Madhumita Murgia’s Code Dependent.

Phrenology was a model that relied on pseudoscientific nonsense to make authoritative pronouncements, and for decades it went untested. Big Data can fall into the same trap.

Kinderjaren van Norbert Edgar Fonteyne (1904-1938) is een eigenaardig boek. De jong gestorven leraar en schrijver beschrijft zijn jeugd in het Westvlaamse Oedelem, dat tijdens de Eerste Wereldoorlog – Fonteyne was tien – net achter het front aan Duitse kant lag. De schrijver neemt de lezer mee naar het dorp zoals dat er uitzag aan het begin van de twintigste eeuw.

Dorpsherinneringen die tot Napoleons tijd reikten, zelden er overheen - het was alsof die Europese katastroof het heugenis der mensen had weggevaagd!

Hoewel de oorlog een breuk met het verleden markeert, blijft een plot uit. In plaats daarvan bevriest Fonteyne de tijd. Het gevolg is dat zijn narratief aan de ene kant wat oeverloos voortkabbelt, terwijl het aan de andere kant wel prachtige observaties oplevert. De reflecties staan vaak haaks op vastgeroeste clichés over goed en kwaad. Twee voorbeelden:

Dwaze bommengooiers kwamen hun tuig zo maar om het kwijt te zijn of om zich bij een luchtgevecht vrijer te bewegen over de velden uitgieten, of ze strooiden het uren van het voorgeschreven doel neer op onbezette dorpen en vreedzame wijken waar niets anders te treffen was dan een hoeve in de maneschijn. Toen de bondgenoten ons aldus kwamen doodsmijten hebben de mensen zoals de vele voorouders sedert Maximiliaan die door vriend en vijand werden uitgeplunderd, terug de oude duldersgeest opgenomen, en ze filosofisch alle nevenseen gesteld : de vijand die hen met rust liet, en de bondgenoten die een gierende dood en een onmenselijke vernieling kwamen zaaien.

O! die nerse, zonnige septemberdagen met blauwe schaduwen langs de ochtendwegen en windekelken in de hagen, die wij stoeiend en ravottend over de kaal wordende velden en weiden, samen geleefd hebben ! Tien, twintig dagen van braambessen zoeken, aardappellover branden, wespen uitwalmen en sigaretten roken. Gelukkige dagen die te midden van de verwarring der eerste maanden de oorlog heerlijk maakten.

De schrijver is meer bezig met het dagelijks leven dan met oorlogspropaganda. Hierin deed hij mij overigens denken aan de Franse schrijver Roger Martin du Gard (Kijken door een sleutelgat). Zelf verwijst Fonteyne naar Le Grand Meaulnes van Alain-Fournier, een schrijver met wie hij wel is vergeleken. Toch is Fonteyne niet wars van vaderlandsliefde. Integendeel, in de laatste hoofdstukken gaat hij nadrukkelijk in op het Vlaams bewustzijn.

Ondanks dat ik niet onverdeeld enthousiast ben over dit boek, begrijp ik waarom sommigen beweren dat Fonteyne tot de Vlaamse klassieken behoort. Zijn taalgebruik is niet altijd toegankelijk, maar wel telkens de moeite waard.

Vanaf mijn dertiende jaar stond het vast : ik zou schrijver worden! Het is voor de kunstenaar een ramp van meet af als een schrijver tegenover het leven te staan ; het leven niet voor zichzelf maar voor rekening van het boek te ontdekken. Ik geloof niet dat er goede schrijvers uit zo’n verjaarde ambitie voortkomen. Het levensinzicht is vervalst! Ze leefden nooit als gewone mensen, ze liepen immer in de marge, en wilden zichzelf een tikje superieur. Het leven gaat bij hen iets opzettelijks worden, iets verkrachts, en smaakt naar papier en inkt.

In the current debate about artificial intelligence (AI), ‘big tech’, and data, Meredith Broussard stands out as a remarkably clear and eloquent voice. In Artificial Unintelligence (2018), she aims to empower people by explaining what computers and algorithms do, who designs them, and who stands to benefit from the rise of technology.

Maths rather than intelligence Broussard’s recurring message is that technologies – both hardware and software – are created by humans. Simple as this observation may seem, in practice, there is a great deal of misunderstanding about what we can realistically expect from digital technology. The misconceptions are fuelled by promises from the industry. Our language for computers is also misleading. Since computers neither know nor think as sentient beings do, ‘intelligence’ is an inaccurate term. Instead, they consist of multiple layers operating on mathematical principles. The same applies to machine ‘learning’, which essentially means that a machine can improve at its programmed tasks, not that it acquires knowledge, wisdom, or agency. This is not genuine ‘learning’.

Statistics on steroids When we talk about AI, we mean narrow AI – ‘statistics on steroids’, as Broussard calls it. Narrow AI is designed to perform specific tasks or a set of tasks. General AI, on the other hand, exists only in Hollywood movies. The industry continues, however, to dangle the illusion of a future that was never possible to begin with.

Technochauvinism is often accompanied by fellow-traveler beliefs such as Ayn Randian meritocracy; technolibertarian political values; celebrating free speech to the extent of denying that online harassment is a problem; the notion that computers are more “objective” or “unbiased” because they distill questions and answers down to mathematical evaluation; and an unwavering faith that if the world just used more computers, and used them properly, social problems would disappear and we’d create a digitally enabled utopia.

Human-in-the-loop systems Broussard draws on her coding background to illustrate the risks of treating data – again, generated by people – as immutable truth. While AI can detect patterns too complex for humans, it cannot account for everything. This makes fully automated decision-making undesirable; instead, the author argues that human-in-the-loop systems, which combine AI with human intelligence, are a more realistic path forward. She also highlights that most engineers today are not creating new technologies, but maintaining existing ones.

Big tech Towards the end, Broussard shifts focus to the people behind the big tech industry, criticising their homogeneous backgrounds and indifference to social issues.

we have a small, elite group of men who tend to overestimate their mathematical abilities, who have systematically excluded women and people of color in favor of machines for centuries, who tend to want to make science fiction real, who have little regard for social convention, who don’t believe that social norms or rules apply to them, who have unused piles of government money sitting around, and who have adopted the ideological rhetoric of far-right libertarian anarcho-capitalists. What could possibly go wrong?

Artificial Unintelligence is often cited, and I understand why: Broussard conveys her expertise in an accessible way and takes a stance. Some sections are so detailed that I skimmed through them, but in the end, I learned a lot. I will continue my reading on digital technologies by revisiting Weapons of Math Destruction by Cathy O’Neil.

We need to stop fetishizing tech. We need to audit algorithms, watch out for inequality, and reduce bias in computational systems, as well as in the tech industry.

There is a particular charm to Ernest Hemingway’s debut novel, The Sun Also Rises. Of course, ‘we will always have Paris,’ as Humphrey Bogart said, but it’s not just because the characters live and feast near Jardin du Luxembourg and Montparnasse. (Yes, Jake, we were practically neighbours there, though I do not understand how you managed to afford La Closerie des Lilas without a proper salary. Did the place change that much?) Just as a party can be captivating when you lose track of time, this novel draws you in as it meanders through the day-to-day lives of five seemingly carefree American expats, who stroll from one bar to the next. Their activities and discussions hold no particular significance, merely unfolding against the backdrop of interwar Paris and the San Fermín festival in Pamplona.

What struck me most was the filmic atmosphere of the novel, as if Federico Fellini and Woody Allen had collaborated to make a movie in the style of Casablanca or The Talented Mr. Ripley. Perhaps such associations reflect how influential Hemingway truly was. Books that came to mind were: ・ Giovanni’s Room (Americans crossing the ocean to escape conventions back home); ・ The Great Gatsby (published just a year earlier); and ・ Look Homeward, Angel (not necessarily for common ground, but because this novel ends in the United States with the onset of World War I, it felt as though Hemingway was picking up the story from the previous generation).

That said, I wouldn’t describe this as an outstanding novel. Ultimately, the lack of plot began to get on my nerves. I’m looking forward to continue my reading with The Old Man and the Sea.

“Oh, Jake,” Brett said, “we could have had such a damned good time together.” Ahead was a mounted policeman in khaki directing traffic. He raised his baton. The car slowed suddenly pressing Brett against me. “Yes,” I said. “Isn’t it pretty to think so?”

Albert Camus is an engaging author, whose novels L’Étranger and La Chute guided me into French literature. I had hoped to find more of his enigmatic writing in L’été, a collection of short essays (or essayistic stories) written in the 1940s, but I found them too brief to truly enjoy. There are good reasons to appreciate the essays, though. Camus’ musings on the Mediterranean, particularly his birthplace, French Algeria, are worthwhile and rich with classical references. A highlight is his reflection on Oran, a city ‘with its back against the sea’, characterised by both beauty and ennui, where the author reveals how grace can be found in even the smallest things.

Il semble que les Oranais soient comme cet ami de Flaubert qui, au moment de mourir, jetant un dernier regard sur cette terre irremplaçable, s’écriait : « Fermez la fenêtre, c’est trop beau. » Ils ont fermé la fenêtre, ils se sont emmurés, ils ont exorcisé le paysage.

Dit voorjaar was ik enthousiast over Tantes (1924) van Cyriel Buysse, dat zich afspeelt in een Vlaamse dorpsgemeenschap aan het begin van de twintigste eeuw. Een revolverschot van zijn tante Virginie Loveling (1836-1923) maakt nu zelfs nog meer indruk op me. Hoewel ik een pagina of vijftig nodig had om te wennen aan de wat ouderwetse stijl, komt het dorp Vroden – gebaseerd op Nevele in Oost-Vlaanderen – al vlug tot leven. In een wereld waarin meisjes ‘jong’ (lees: ongehuwd) blijven of ‘reuzelen’ (trouwlustig worden), beschrijft Loveling de tweespalt tussen de ongetrouwde notarisdochters Marie en Georgine over hun buurman en weduwnaar Luc Hancq, gezien vanuit Marie, de oudere en minst charmante van de twee. Uit het pistool dat in de eerste akte vergeven werd volgt dan – geheel conform de regel van Tsjechov – een schot.

‘Met eefer Georgine is hij toch nog heel anders, heel anders,’ hield Trientje vol, als een blinde dat mes in Marie’s hart omdraaiend, maar om haar meesteres, goedig, ook enige voldoening te gunnen of niet bepaald te weerspreken, gaf zij de verklaring: ‘Ge weet immers wel dat wie ergens te vrijen gaat, zelfs de hond van ’t hof gaarne ziet, ge zijt de hond van ’t hof en daarom…’

Marie steelt in elk opzicht de show. Haar tragikomische gevoelsleven is zowel voorstelbaar als volkomen onvoorspelbaar. Ik moest soms denken aan het literair naturalisme van Émile Zola (Thérèse Raquin), dat ook de grenzen van de menselijke psyche opzoekt. Loveling gaat die hier en daar voorbij, maar het levert spectaculaire literatuur op. Ik ben blij dat de hernieuwde aandacht voor vrouwelijke schrijvers uit het verleden haar werk nieuw elan heeft gegeven.